Verhalen over de Tweede Wereldoorlog

Het leven aan een zijden draadje

Overleven had tijdens de Tweede Wereldoorlog soms meer met geluk dan met logica te maken. Neem bijvoorbeeld de Zaandamse secretaresse Paula de Ruiter. Ze stond geruime tijd op de dodenlijst van de Zaanse illegaliteit, maar haalde door een gelukkig toeval toch nog heelhuids de bevrijding. 

NSB-burgemeester

Paulina Dorothea de Ruiter (16-3-1923/28-12-2001) werkt tijdens de bezetting achtereenvolgens op de Zaandamse gemeentesecretarie – waar ze na een ruzie met NSB-burgemeester Vitters vertrekt – en op het politiebureau in Zaandam. Op het bureau is ze sinds het voorjaar van 1944 stenotypiste/secretaresse en als zodanig actief voor de opportunistische korpschef Tonny Jansen (die ook een tijd op de hitlijst van het regionale verzet staat, maar uiteindelijk gespaard blijft). In een poging zichzelf vrij te pleiten legt Jansen na de oorlog een voor Paula belastende verklaring af: ‘Ik heb haar nimmer vertrouwd. Ze was verloofd met een Duitse matroos, ze nam de telefoontjes aan voor [de foute politiecommandant Willem] Ragut, heeft bij Van Hilten, de politiepresident, gewerkt en Hauptmann Boldt kwam op haar verjaardag met bloemen bij haar thuis. Ik meen, dat dit een pro-Duitse inslag is.’

Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten brengen Paula de Ruiter en een medegevangenen op 9 mei 1945 naar de districtsgevangenis in Zaandam (Gemeentearchief Zaanstad).

Besmet

Dergelijke verhalen zingen ook rond binnen de ondergrondse beweging. Paula de Ruiter wordt daarom besmet verklaard. Politieman Robert Pel, die veel ondergronds werk verricht, vertelt in de zomer van 1944 aan de districtscommandant van de Gewestelijke Sabotageafdeling (GSA), ‘Han’ de Vries, dat Paula ‘erg gevaarlijk’ is. De Vries, in 1948: ‘Ze ging veel met Jansen naar de SD. Hij [Pel] had bepaald gewaarschuwd tegen Paula.’ Pel, in een reactie: ‘Het zijn gegevens van vóór Dolle Dinsdag. Later heb ik ontdekt dat mijn oordeel te scherp was geweest. Maar ik wist niet dat dit tot een bevel tot eliminatie geleid heeft. Dit hoorde ik pas na de bevrijding.’

‘Later heb ik ontdekt dat mijn oordeel te scherp was geweest.’

Dat bevel ligt er echter wel. Via Tonny Jansen, die een negatief beeld schetst van Paula de Ruiter, en Robert Pel belandt het verhaal over Paula’s vermeende dubieuze werkzaamheden bij de Wormerveerse BS-commandant Henk de Wit. ‘Er was melding gemaakt dat de GSA een overval gepleegd had bij de heer Heijn [de in Zaandam wonende directeur van het levensmiddelenconcern, E.S.], waarbij zes politieagenten vastgehouden waren. Na de bevrijding heb ik gehoord dat zij daar niets mee te maken had’, aldus De Wit. Hij weigert de van hogerhand bevolen liquidatie uit te voeren, omdat hij Tonny Jansen en diens boodschappen aan het verzet niet vertrouwt. Daarop geeft Han de Vries de eliminatietaak (overigens in opdracht van de Gewestelijke Staf van overste Wastenecker) door aan zijn collega Arend Kat.

Sneeuwbaleffect

‘Het was in Zaandam een zielige, bekrompen boel.’

Paula de Ruiter wordt inmiddels zo gevaarlijk geacht dat iedereen die met haar omgaat eveneens een doodvonnis kan verwachten. Zo belandt ook de Koogse kruidenier Albert Gruijs op de liquidatielijst, ondanks dat hij actief is binnen de illegaliteit. Gruijs, achteraf: ‘Het was in Zaandam een zielige, bekrompen boel. Als ik Paultje drie keer naar huis gebracht had, alleen omdat ze alleen niet meer over straat durfde, zo bang was ze voor wat haar boven het hoofd hing, dan heette het al dat ik omgang met haar had…’ 

Geheimen

De redenatie van de regionale BS-top is echter dat Gruijs wel eens ondergrondse activiteiten aan haar zou kunnen doorbrieven. Geheimen die vervolgens natuurlijk bij de Sicherheitsdienst belanden. Er dreigt nu een sneeuwbaleffect, waarbij zowel Tonny Jansen als Paula de Ruiter en Ber Gruijs geofferd worden. In de lagere BS-regionen (waarbinnen Gruijs werkzaam is) wordt de krankzinnigheid van het bevel onderkend. Gruijs blijft gespaard.

Schiettent

Paula is echter nog altijd doelwit. Het is inmiddels maart 1945 en de Zaanstreek is veranderd in een schiettent. Tientallen als ‘fout’ gekwalificeerde Nederlanders worden geliquideerd, soms met dodelijke represailles als resultaat. Paula de Ruiter weet dat er ook op haar wordt geloerd, maar voelt zich machteloos. In een door BS-leider Wastenecker bewaard logboek is te lezen hoe dichtbij de dodelijke kogel is.

’13/3-’45: Naar aanleiding van opdracht van Gw. C. [Gewestelijke Commandant] om Paula en B. Gr. [Ber Gruijs] geruisloos te laten verdwijnen enige dagen geschaduwd. Heden vierde zij haar verjaardag in gezelschap van Boldt, Ubach en vele anderen.’

’19/3-’45: Gepost, maar Paula niet gezien. ’s Avonds alles georganiseerd om Paula uit huis te lokken [ze woonde in de Zaandamse Bachstraat 4, E.S.] en in een auto weg te voeren. Een kwartier voor de tijd vertrok ze echter per fiets.’

’22/3: Geprobeerd Paula uit huis te lokken, maar ze was niet thuis.’

Paula de Ruiter en een medegevangene worden op 9 mei 1945 naar de districtsgevangenis in de Zaandamse Stationsstraat gebracht (Gemeentearchief Zaanstad).

Belastende verklaring

Pas na de tweede mislukte poging om Paula de Ruiter te vermoorden, lijkt tot de Binnenlandse Strijdkrachten door te dringen dat de politiesecretaresse weinig of geen gevaar oplevert voor de illegaliteit. Er worden geen pogingen meer ondernomen om haar te doden. Zodoende kan ze na de oorlog een belastende verklaring afleggen tegen haar chef Tonny Jansen, die eveneens op het nippertje ontsnapt aan liquidatie. Jansen wordt wegens collaboratie veroordeeld tot 2,5 jaar cel. Van Paula is alleen bekend dat ze na de oorlog in het huwelijk treedt en een voor de buitenwacht weinig opvallend leven gaat leiden. Ze overlijdt uiteindelijk op 78-jarige leeftijd.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en dit wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand te houden.

ValutaBedrag





2 gedachten over “Het leven aan een zijden draadje”

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.