Verhalen over de Tweede Wereldoorlog

De Zaanse liquidaties: Gerben de Graaf

Gerben de Graaf (Tietjerksteradeel, 8-6-1903/Wormerveer, 8-10-1944)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog brachten Zaanse verzetsstrijders meer dan twintig collaborateurs, zwarthandelaren en andere gevaarlijk geachte personen om het leven. In mijn boek Korte metten. De Zaanse liquidaties (1940-1945) worden deze liquidaties uitgebreid beschreven. Ook de mislukte en verzonnen aanslagen alsmede de dilemma’s die deze beslissingen over leven en dood met zich meebrachten komen in Korte metten uitgebreid aan bod. Het 148 pagina’s tellende boek is te bestellen via elke boekhandel.

Hieronder het hoofdstuk over de eliminatie van Gerben de Graaf.

Het is maar net iets meer dan een voetnoot in de oorlogsherinneringen van de Zaanse BS-commandant Johann van Marle: ‘De Graaf, Gestapo-spion, 3 oktober te Wormerveer doodgeschoten.’ Meer bijzonderheden wilde hij blijkbaar niet kwijt over deze collaborateur, die op het Krommenieërpad 176 in Wormerveer woonde. Daar had hij ook een winkeltje in tweedehands goederen, De Kleine Bijenkorf. In andere aantekeningen is te lezen dat de aanslag werd gepleegd door een cel van de Zaanse Knokploeg.

Op 5 oktober schreef iemand in het illegale blaadje Zaans Nieuws: ‘In de eerste plaats willen wij vermelden de moordaanslag gepleegd op de NSB’er G. de Graaf nabij de “Dronken Brug” te Wormerveer. Deze heer De Graaf is een trouwe medewerker van de Sicherheitsdienst, die al heel wat goede vaderlanders aan de moffen heeft verraden. Wij hoorden echter dat zijn toestand niet levensgevaarlijk is en dat hij waarschijnlijk na enige tijd het ziekenhuis weer zal kunnen verlaten. Moge hij het minderwaardige van zijn gedrag hebben leren beseffen.’ Het was een wel heel summiere omschrijving van De Graafs misdrijven in dienst van de bezetter en er bestaan voor zover bekend geen andere bronnen waaruit zijn SD-inspanningen naar voren komen.

Piet de Vries

De Graaf was inderdaad niet op slag dood. Toen de Wormerveerse agenten Johannes Panhuis en Wilhelmus Hoveijn bij hem arriveerden was hij zelfs nog bij kennis. Volgens Hoveijn – in mei 1945 – verklaarde De Graaf ‘nadat hij was getroffen, in het bijzijn van Panhuis, dat hij wist wie de dader was, maar dat hij dat niet wilde zeggen. Ik heb hem toen gezegd dat ik van deze verklaring nota had genomen en heb hem verder niet gevraagd wie de dader was.’

Oud-burgemeester Piet de Vries vertelde echter, eveneens na de bevrijding, dat De Graaf wel degelijk een naam zou hebben genoemd. ‘Toen ik was geïnterneerd in het voormalige Kringhuis der NSB te Zaandam was daar ook geïnterneerd de heer Vitters en een zekere Göbel uit Wormerveer. Deze laatste heeft toen aan Vitters op een avond verteld: “In Wormerveer is indertijd een zekere De Graaf neergeschoten. Voor deze man stierf, zou hij aan Hoveijn, welke met het onderzoek in deze was belast, hebben medegedeeld dat hij enige tijd was geschaduwd door de jonge Hofland.” Naar Göbel beweerde, had Hoveijn dit verteld aan opper-luitenant Jan Willem Bouwens.’ Met ‘de jonge Hofland’ doelde De Vries op KP-lid Herman Willem ‘Toffie’ Hofland, destijds woonachtig op de Wormerveerse Marktstraat.

Helaas voor Gerben de Graaf, gehuwd en vader van drie jonge kinderen: hij overleefde de aanslag op zijn leven toch niet. Op 8 oktober 1944 bezweek hij, een kleine week na de poging hem het leven te benemen en daags na zijn dorpsgenoot Bouwens. Het verhaal ging dat verpleegsters de zwaargewonde De Graaf in het ziekenhuis ombrachten, maar dat is nooit bevestigd.

Wim Blank

Een kleine zeventig jaar na de aanslag vertelde één van de betrokkenen iets meer details. Het betrof de toen 94-jarige oud-KP’er Wim Blank. ‘Toffie Hofland, een bekende Zaankanter, had De Graaf geschaduwd. Hij wist waar die man zich ophield.’ Blank reed op een fiets, met achter hem een verder onbekende Amsterdamse verzetsman die bij hem was ondergedoken: ‘Kleine Jan’. Die schoot De Graaf neer, bij de brug naar het Marktplein.

Wim Blank met zijn echtgenote Miep, 1945.

Blank: ‘Toffie Hofland heeft hem geschaduwd en die heeft toen ons gewaarschuwd dat ie er aan kwam, waar ie zo ongeveer was. Toen ben ik vanaf het Sluispad, waar ik woonde, via de Marktstraat naar die Dronken Brug [gegaan]. Daar ben ik vóór gaan rijden en Kleine Jan heeft hem toen neergeschoten. (…) Ik ben doorgereden, ik hoorde wel de knal. Mensen kenden mij in Wormerveer, ’t zou te riskant zijn als ik het zou doen. Dat zou zo bekend zijn. Kleine Jan heb ik na dat incident nooit meer gezien.’

Herman ‘Toffie’ Hofland.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en dit wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand te houden.

ValutaBedrag





Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.